Dzieci doświadczające uchodźstwa mierzą się z wieloma wyzwaniami, jednym z nich jest konieczność nauczenia się języka kraju, w którym się znalazły. U niektórych proces ten przebiega dość szybko i bez większych problemów wchodzą w nowe środowisko. Potocznie mówimy, że dziecko „chłonie jak gąbka” nowy język. Niestety w wielu przypadkach spotykamy także dzieci z trudnościami adaptacyjnymi, którym nie jest łatwo opanować język obcy. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele, tak, jak i prób przezwyciężenia tej sytuacji. Nie będziemy o nich w tym miejscu mówić, podzielimy się za to naszym doświadczeniem w prowadzeniu zajęć z języka polskiego jako obcego dla dzieci w wieku szkolnym mieszkających w Ośrodku dla Cudzoziemców w Łukowie. Być może będzie ono pomocą i inspiracją dla innych.
Bez języka nie ma integracji
Stowarzyszenie „Dla Ziemi” to organizacja pozarządowa, która od 2009 roku wspiera osoby z doświadczeniem uchodźstwa i migracji mieszkające na Lubelszczyźnie. Od tego czasu zrealizowałyśmy szereg działań integracyjnych i edukacyjnych, w rzadko którym nie pojawiało się wsparcie językowe. To niezwykle istotne w przypadku dzieci uczęszczających do szkoły. Bez znajomości języka nie tylko nie mogą się rozwijać na równi ze swoimi kolegami i koleżankami, ale też aktywnie funkcjonować w środowisku szkolnym. Z uwagi na to, że wsparcie systemowe w tym obszarze nigdy nie było wystarczająco skuteczne, zawsze w naszych działaniach duży nacisk kładłyśmy na lekcje języka polskiego. Jednocześnie dostrzegałyśmy, jak ważna jest systematyczna, a najlepiej indywidualna praca z dzieckiem. Nie zawsze nasze możliwości pozwalały na to, by prowadzić takie działania. Rozwiązanie przyszło wraz z pandemią.
Wyzwania sprzętowe
Kiedy w marcu 2020 roku zamknięto szkoły i rozpoczęto edukację zdalną, wprowadzono także zakaz wejścia na teren ośrodków dla cudzoziemców. Jako Stowarzyszenie byliśmy w tym miejscu obecni nieprzerwanie od 2009 roku. Wraz z zakazem wejścia straciliśmy możliwość prowadzenia tam zajęć. Była to pierwsza taka sytuacja od ponad dziesięciu lat, dlatego szybko zaczęłyśmy szukać rozwiązania, które pomogłoby nam pozostać w kontakcie z dziećmi. Szybko zdałyśmy sobie sprawę, że będzie to utrudnione z uwagi na ograniczenia techniczne. Dzieci w większości nie posiadały komputerów czy laptopów, niektóre z nich miały swoje telefony, jednak Internet w ośrodku nie pozwalał na uczestnictwo w zajęciach zdalnych. Sytuacja ta sprawiła, że mieszkający w ośrodku uczniowie i uczennice praktycznie zostali bez możliwości kontynuowania nauki. Zanim systemowo placówki edukacyjne rozpoczęły rozwiązywanie tego problemu udało nam się zebrać środki od osób prywatnych na zakup laptopów. Stowarzyszenie opłaciło także szybszy Internet, a w późniejszym czasie przy wsparciu Helvetico Polish-Collaboration udało się zmodernizować sieć internetową w całym ośrodku. W firmach Benefit Systems S.A. oraz VanityStyle Sp.z.o.o. przeprowadzono zbiórki charytatywne, dzięki którym do ośrodka trafiły również zestawy komputerowe.
Nowa forma nauki
Kiedy problemy sprzętowe zostały rozwiązane pojawiło się kolejne wyzwanie – jak skutecznie kontynuować zajęcia językowe bez możliwości wejścia na teren ośrodka. Lekcje języka polskiego oferowane przez Urząd do Spraw Cudzoziemców zostały zawieszone, jednak dzieci nadal podlegały obowiązkowi szkolnemu. Początkowo bardzo trudno było im się przestawić na nowy tryb, brak obecności osoby nauczającej i bezpośredniego kontaktu sprawił, że u niektórych zaczęły się pogłębiać problemy z nauką. W Stowarzyszeniu pojawił się pomysł zaangażowania wolontariuszy i wolontariuszek w pomoc w edukacji dzieci z doświadczeniem uchodźstwa. Poprzez media społecznościowe zgłosiło się kilka osób chcących zdalnie wspierać uczniów i uczennice mieszkające w ośrodku, a niedługo potem nawiązałyśmy współpracę z dr hab. Małgorzatą Pamułą-Behrens, prof. Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, która wykłada na kierunku Filologia polska i kształci studentów i studentki jak nauczać języka polskiego obcego. Tak dobrnęłyśmy do końca roku szkolnego 2020/2021 mając świadomość, że chcemy tę ideę kontynuować.
„Włączone”
Od października 2021 roku dzięki wsparci Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny finansowanemu przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG realizujemy projekt „Włączone”. Adresowany jest on do kobiet z doświadczeniem uchodźczym i ich dzieci oraz kobiet mieszkających na wsi i w małych miejscowościach. Nasza oferta skierowana do dzieci obejmowała warsztaty artystyczne i edukacyjne oraz wsparcie językowe. Nawiązana współpraca z UP im. KEN w Krakowie pozwoliła nam udoskonalić zajęcia indywidualne prowadzone przez studentów i studentki odbywające praktyki online.
Tym razem lekcji udzielało 66 osób, a wsparciem objęto 31 dzieci oraz dwie osoby dorosłe. Zajęcia odbywały się przez cały rok akademicki co pozwoliło na systematyczną naukę i dało czas na wzajemne poznanie się obu grup. Po zakończonym cyklu przeprowadzone zostało badanie ewaluacyjne. O podzielenie się swoją opinią na temat prowadzonych zajęć poproszone zostały nie tylko osoby uczące, ale także te, które brały udział w lekcjach online. Pierwsza grupa została poproszona o wypełnienie ankiety, w której znalazły się zarówno pytania otwarte, jak i zamknięte. Udzielone odpowiedzi pozwalają dokonać ewaluacji jakościowej oraz ilościowej (tekst ten głównie koncentruje się na przedstawieniu wyników ilościowych, bez ich omówienia. Do lektury pełnej analizy zebranych materiałów zapraszamy w drugiej połowie października 2022 roku na stronę Stowarzyszenia, gdzie zamieszczony zostanie raport całościowy z realizacji projektu). Z kolei korzystające z lekcji dzieci poproszone zostały o napisanie listu do swoich nauczycielek/swojego nauczyciela (analiza zebranych listów także pojawi się w raporcie całościowym). Czego więc mogłyśmy się dowiedzieć z zebranych materiałów?
Analiza ankiet – osoby uczące
W pierwszym pytaniu osoby udzielające lekcji języka polskiego zostały poproszone o dokonanie ogólnej oceny organizacji zajęć („Jak ogólnie ocenia Pan/Pani organizację zajęć z języka polskiego jako obcego w Ośrodku dla Cudzoziemców w Łukowie?). Osoby zostały poproszone o wybranie jednej spośród pięciu odpowiedzi – bardzo wysoko, wysoko, średnio, nisko, bardzo nisko. Najwięcej osób – 22 – spośród 38 biorących udział w ankiecie zakreśliło odpowiedź – „wysoko”, 15 osób wybrało odpowiedź „średnio”, zaś jedna oceniła organizację zajęć bardzo wysoko.
Z kolei na pytanie o to czy w trakcie prowadzenia zajęć pojawiały się problemy/wyzwania pozytywną odpowiedź zaznaczyło ponad 68% udzielających odpowiedzi (26 osób), 12 osób nie dostrzegło żadnych problemów. Spośród pojawiających się wyzwań/problemów najczęściej powtarzającymi się były problemy techniczne – słaba jakość łącza internetowego czy brak odpowiedniego sprzętu usprawniającego zajęcia (brak słuchawek, korzystanie z telefonów komórkowych, a nie laptopów czy komputerów, w niektórych przypadkach także spóźnianie się uczniów/uczennic).
Pierwsza edycja zajęć pokazała, że niezbędna jest osoba, która będzie wsparciem zarówno dla dzieci, jak i studentek i studentów udzielających lekcji. Z ramienia Stowarzyszenia „Dla Ziemi” wyznaczono Zalinę Tavgereevę – przeszła ona przez procedurę uchodźczą, zna języki, którymi posługują się dzieci przebywające w ośrodku (czeczeński i rosyjski) oraz posługuje się językiem polskim. Była dostępna telefonicznie dla prowadzących zajęcia oraz fizycznie dla dzieci biorących udział w lekcjach. Miała czuwać nad całym procesem i rozwiązywać pojawiające się problemy. Na pytanie o to, czy obecność takiej osoby była pomocna zdecydowana większość osób prowadzących zajęcia odpowiedziało „tak” – 36 osób, jedna osoba odpowiedziała „nie”, odpowiedź „nie wiem” także zaznaczyła jedna osoba.
Prowadząc badanie chciałyśmy również sprawdzić czy zdaniem grupy uczącej organizatorzy powinni dokonać jakieś zmiany, które usprawniłyby proces nauczania języka polskiego. W opinii 22 osób należałoby poczynić pewne zmiany. Dla 8 osób nie są one koniecznie, taka sama liczba badanych nie miała na ten temat zdania. Prosząc o wyjaśnienia, jakie konkretne zmiany powinny być wprowadzone, najczęściej pojawiały się odpowiedzi związane z dofinansowaniem sprzętu do nauki oraz zapewnienie każdemu dziecku biorącemu udział w zajęciach odrębnego pokoju do nauki. Wśród postulatów znalazły się także prośby o rozmowy „motywujące” z rodzicami, tych dzieci, które opuszczały zajęcia.
28 osób spośród 38 biorących udział w badaniu odpowiedziało „tak” na pytanie „Czy uważa Pan/Pani, że dzięki Pana/Pani zajęciom poziom znajomości języka polskiego nauczanej osoby ulega poprawie?”. 8 osób nie potrafiło dokonać oceny, zaś zdaniem dwóch osób poziom ten nie uległ poprawie. Spośród komentarzy do tego pytania najczęściej pojawiały się takie stwierdzenia – „Wydaje mi się, że udało nam się przygotować uczennicę do egzaminu ośmioklasisty. Dziewczynka nauczyła się analizować teksty, odszukiwać właściwe odpowiedzi”, „Dzieci zyskały pewność siebie i wiarę w swoje możliwości”, „Zauważyłem, że dziecko zaczęło być pewne siebie, chętnie brało udział w lekcjach”.
Osoby badane zostały także poproszone o odpowiedź na pytanie „Czy polecił/a by Pan/Pani prowadzenie takich zajęć swojej koleżance/swojemu koledze?”. Zdecydowana większość (27 osób) odpowiedziała „tak”, 9 osób zaznaczyło odpowiedź „trudno powiedzieć”, a dwie „nie”.
Spośród komentarzy do tego pytania najwięcej znalazło się takich, które mówiły o tym, że prowadzenie zajęć było dużym wyzwaniem, ale jednocześnie dawało wiele satysfakcji – „To duże wyzwanie – można się wiele nauczyć i „obyć” z sytuacją nauczania języka polskiego jako obcego lub drugiego”, „Jest to ciekawe doświadczenie. Satysfakcja jest ogromna, jeśli zauważalne są u dziecka znaczne postępy. Takie zajęcia dają radość nauczycielowi i uczniowi”, „Jest to bardzo dobre doświadczenie. Nie tylko edukacyjne, lecz także kulturowe”.
Większość komentarzy osób, które odpowiedziały na to pytanie negatywnie dotyczyła problemów technicznych, które utrudniały proces prowadzenia zajęć oraz braku możliwości kontaktu bezpośredniego z uczniem/uczennicą i niewielkiego zainteresowania niektórych dzieci uczestnictwem w zajęciach – „Nie poleciłabym, gdyby miało się to odbywać w formie zdalnej”, „Jest to duże wyzwanie biorąc pod uwagę problemy techniczne i przede wszystkim niechęć niektórych dzieci do nauki”.
Ostatnie pytanie brzmiało „Co było dla Pani/Pana najcenniejsze/najważniejsze podczas prowadzenia zajęć?”. Najczęściej osoby badane odpowiadały, że możliwość pomocy drugiej osoby – „Możliwość pomocy”, „To, że przez te zajęcia można pomóc innym”.
Wskazywano także, że cenny i ważny był sam fakt kontaktu z drugą osobą, nawiązywanie relacji – „Kontakt z dzieckiem i obserwacja jego pozytywnych reakcji”, „Kontakt z chłopcem”, „Kontakt, nawiązanie relacji, poznawanie się, a także wzajemne wrastanie, uczenie się od siebie nowych rzeczy”, „Relacja, jaką udało mi się nawiązać z moją uczennicą”.
Bardzo ważne/cenne było również obserwowanie postępów w pracy z uczniem/uczennicą – „To, że mogłam obserwować efekty pracy, kiedy widziałam, że dziewczynka zapamiętuje kolejne rzeczy i coraz lepie sobie radzi”, „To, jak chłopiec bardzo angażował się na każdej lekcji i czerpał radość z nowo nabytej wiedzy”, „Zadowolenie ucznia oraz jego postępy w nauce języka polskiego”.
Refleksje osób prowadzących zajęcia zdalne z języka polskiego jako obcego pozwalają stwierdzić, że są to bardzo potrzebne lekcje. Dają one wsparcie językowe dzieciom, ale jednocześnie pozwalają studentom i studentkom zdobyć doświadczenie w pracy z dzieckiem cudzoziemskim. Z perspektywy naszej organizacji, która od 2009 roku zapewnia wsparcie językowe osobom uchodźczym współpraca z Uniwersytetem Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie pozwala na indywidualną pracę z dzieckiem i pełną koncentrację na jego potrzebach. Choć, jak podkreślają osoby uczące, jest to proces wymagający, to jednocześnie daje poczucie satysfakcji i umożliwia nawiązanie relacji z drugą osobą, nawet jeśli zajęcia te odbywały się w formie zdalnej. Mamy nadzieję, że zebrane uwagi, w szczególności te krytyczne pozwolą nam udoskonalić program praktyk i sprawić, że zarówno dzieci, jak i osoby nauczające zakończą kolejną edycję zajęć z dużym poczuciem satysfakcji.
Projekt „Włączone” finansowany jest przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
Projekt realizują: Stowarzyszenie „Dla Ziemi”, Gminna Biblioteka i Dom Kultury w Łaziskach, Spółdzielnia Socjalna Vintage Baby.
#AktywniObywateleGranty #FunduszenorweskieiEOG
